Yeni çağda “Gürültü Müziği”

Fütürist sanatçılar, sadece görsel sanatlar alanında değil, müzikte de pek çok etkinlikler yapmış ve yeni çağın “gürültü çağı” olduğunu söyleyerek, “gürültü müziği” konserleri düzenlemişlerdir.

İtalya’da 20.yüzyılın başlarında ortaya çıkan Fütürizm akımı sanatçıları; resim, heykel, performans, edebiyat ve müzik gibi çeşitli alanlarda etkinlik göstermişlerdir. Bu ilerici harekete “Fütürizm” adını veren İtalyan şair Filippo Tommaso Marinetti, 20 Şubat 1909 tarihinde Fransa’nın Le Figaro adlı gazetesinin baş sayfasında “Fütürizm Manifestosu”nu yayımlatarak, Fütürizmin resmen hayata geçirilmesini sağlamıştır.

19.yüzyıl boyunca İtalya’nın diğer Avrupa ülkelerindeki gelişmeleri yakalayamamasından duyduğu rahatsızlığa duyduğu tepkiyi ifade eden Marinetti, İtalya’nın geçmişin tüm kangrenli hücrelerinden kurtulmasını söylemiş, iş birliği için genç İtalyan sanatçılarına çağrıda bulunarak; “Hadi, kalkın ayağa!” demiştir. Kısa zamanda Fütürizm akımına Umberto Boccioni, Luigi Russolo, Carlo Carra, Giacomo Balla ve Gino Severini gibi genç sanatçılar katılmıştır. Sanatçı manifestosu geleneğine de öncülük eden akımda çok sayıda şairlerin, ressamların, heykeltraşların yazdığı sanatsal manifestoların dışında, kendisini Fütürizme yakın hisseden pek çok kişinin kaleme aldığı manifestolarda bulunmaktadır. Bunlardan en dikkat çekici olanı ise,  Fransız yazar ve ressam Valentine Saint-Point’ın imzasını taşıyan “Fütürist Kadınlar Manifestosu”dur.

Yeni bir dünya için yeni bir sanat öneren Fütürist manifestolarında, yeni sanat tam anlamıyla tarif edilmese de, geçmişin sanatıyla olan tüm bağların koparılması önerilir, ancak yerine ne konacağı açık değildir. Teknolojiye, hıza, dinamizme ilgisini biçimsel olarak kentsel ve endüstriyel temalara, araba, tren, uçak gibi hareketli konulara aktaran Fütürizmde, genç sanatçıların lideri olan ressam ve heykeltraş  Umberto Boccioni, “Fütürist Resim: Teknik Manifesto”da, sanatçının evrensel dinamizm içinde tek bir anı resmetmek yerine, dinamik algıyı görsel kılabilmeyi amaçladıklarını dile getirmiştir.

Boccioni manifestosunda, her şeyin bir kovalamaca halinde hızla döndüğünü, hareket ettiğini, figürlerin bir görünüp, bir kaybolduğunu ifade etmiştir. Bu kapsamda Boccioni, manifestoda söylediklerini resimlerinde, ışık, enerji, mekanik hareket, ses titreşimlerini yüzeye aktarırken, üst üste, yan yana, iç içe geçen renklerle ve biçim alanları şeklinde bölerek gerçekleştirmiştir. Ayrıca, tüm Fütüristler eserlerine ritm, dinamizm, eş zamanlı hareket gibi isimler vermiştir.

Sadece resim ve heykelle sınırlı kalmayan Fütürizmin etkinliklerine tiyatro benzeri performanslar ve müzik de dahil olmuştur.

Fütürist performanslar

Fütürist müziği anlatmadan önce, fütürist performanslardan bahsedecek olursak, Marinetti, İtaşya’ya dönüşünde “Fütürist Akşamları” düzenlemiştir. Sahnede sergilenen “Fütürist Akşamlar”da zaman zaman izleyicilerde aktif katılımda bulunmuş, varyete tiyatrosu benzeri performanslar gerçekleştirilmiştir. Ancak bu performansın, Birinci Dünya Savaşı öncesinde Avusturya-İtalya sınırındaki Trieste’de düzenlenmesi tesadüf değildir. İtalya’da o dönemde bir çok kentte milliyetçilik dalgası artmıştır. Halk, Avusturya’ya müdahale edilmesi için kitlesel gösteriler düzenlemektedir. Marinetti’de o dönemde sahneye çıkarak, militarizmi ve savaşı savunmuştur. Bu durumun Avusturya polisinin dikkatini çekmesinden dolayı, bundan sonraki gösterilerde polis eksik olmamıştır.

Sanatçının halkla bütünleşmek için yeni bir ifade arayışı sonucunda performans benzeri etkinlikler gelişmiştir. Öyle ki, Marinetti, tiyatro sahnesinde ilginç eylemlerde bulunmuştur. Bunlara örnek olarak, izleyicilere hakaret etmiş, halkı galeyana getirmek için aynı koltuğu birden fazla kişiye satmıştır ve genellikle bu performanslar yuhalanmayla veya polis baskını ile son bulmuştur. Bu gösterilerin birinde ise, Carlo Carra, “Patates fırlatacağınıza bir fikir ortaya atın, aptallar!” diye bağırdığı bilinmektedir.

Bu tür akşamlarda toplumsal hareketlerin dışında fütüristler, şiirler okumuş, şarkılar söylemiş ve “gürültü müziği” olarak tanımlanan alternatif konserler gerçekleştirmişlerdir.

Müzikte Fütürizm “Gürültü Müziği”

Fütürizm akımında gerçekleştirilen etkinliklerden kısaca bahsettikten sonra, Fütürizmin müziğe yansımalarından bahsedecek olursak, Luigi Russolo, “Gürültü Müziği” hakkında 1913’te “Gürültü Sanatı” isimli bir manifesto yayımlamıştır. Russolo, manifestosunda; yeni çağın “gürültü” çağı olduğunu söylemiş, arabaların, trenlerin, farklı aletlerin, kitlelerin bağırışlarının çağırışlarının ve pek çok sesin çağın sesleri olarak kaydedilmesinin ve yeni çağın yeni müziğinin de bu seslerle, gürültülerle oluşturulması gerektiğini önermiştir.

“Gürültü Makinası”nın doğuşu

Luigi Russolo’nun “Gürültü Sanatı” adlı manifestosu ile 20.yüzyılın müzik anlayışında yeni bakış açıları getirmiştir. “Intonarumori” ismini verdiği bu “gürültü makinası” ile Storchi Tiyatrosu’nda 1913 yılında konser vermiştir.

Kaynak: 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar, Ahu Antmen, 3.Baskı, Sel Yayıncılık, 2008