Gökyüzüne yükselen demir kanatların sivil tarihi

VakıfBank Kültür Yayınları’nın (VBKY) okurla buluşturduğu “Devlet Hava Yolları Türkiye’de Sivil Havacılığın Doğuşu (1933 – 1956)”, Türkiye’de sivil havacılık sektörünün kuruluş yıllarını kaynaklar ışığında bilimsel bir açıdan aktarıyor. Dönemin sosyo-siyasal yapısı da kitapta ayrıntılarıyla sunuluyor.

On binlerce sayfa arşiv incelendi

Türkiye’de sivil havacılık alanının kuruluş yıllarını ve sürecini sistematik açıdan değerlendiren çalışmaların sayısı çok az. Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Nergiz bu nedenle “Öncelikle, okuyacağınız bu eserin bu yolda atılmış bir ilk adım olmasını ve gelecek yıllarda bundan çok daha iyi çalışmaların yapılmasını temenni ediyorum” sözlerini kaydediyor. Nergiz, çalışma boyunca araştırma sürecinde incelediği on binlerce sayfa arşiv belgesini, makale ve eserleri damıtıyor. Sivil havacılığın dünyadaki kuruluş dönemini anlatarak başladığı kitabında Nergiz, şöyle devam ediyor: “1933, Havayolları Devlet İşletme İdaresinin kurulduğu, 1956 ise sivil havacılık sektörünün üç farklı devlet kurumu çerçevesinde yeniden yapılandırılarak idari anlamda modernize edildiği yıllardı.”

Vecihi Hürkuş, THY, ilk uçak fabrikası…

Kitabında, ülkemizde gerçekleştirilen havacılık çalışmaları, ilk uçuşlar ve pilotlara yönelik detaylı bilgiler veren Nergiz, Kayseri’deki ilk uçak fabrikası, uçak motoru üretimi, Türk Hava Yolları’nın doğuşu, filosu, tarifeleri; Alman, Fransız ve İtalyan havacılık şirketlerinin girişimleri, çalışmaları ve iş birlikleriyle ilgili de incelemede bulunuyor. Ayrıca askeri uçak üretiminin yanı sıra Nuri Demirağ ile Vecihi Hürkuş’un önemli adımlarına sayfalarda genişçe yer veriyor. Nergiz, şöyle söylüyor: “Türkiye’de havacılık sektöründe 1933-1956dönemi ile 1956 sonrası arasında temel bazı farklılıklar göze çarpıyor. Ufak tefek değişiklikler olsa da 1933-1956 arasındaki kuruluş yılları en yalın bir biçimde Devlet Hava Yolları (DHY) adı altında incelenebilir… 1933 yılında, ülkemizin sivil havacılık konusunda yetiştirdiği önemli bu iki girişimcinin yolları kesişir. Sivil Tayyare Mektebi’ni ziyaret eden Nuri Demirağ, Vecihi Hürkuş’a hemen bir uçak siparişi vererek o tarihten itibaren havacılık işleriyle yakından ilgilenmeye başlar. 6 Ekim 1933 tarihinde, ‘Nuri Bey’ adlı Vecihi XVI tipi uçak, ilk deneme uçuşunu başarıyla gerçekleştirir.”

Filo büyüyor, tarifeler artıyor

Nergiz’e göre, Türkiye’de milli sivil havacılık sektörünün başlangıcı, yabancı havayolu şirketlerinin imtiyazlarının sona erdirilmesi ve Devlet Hava Yolları’nın (DHY) çalışmalarına başlaması yönündeki faaliyetler eş zamanlı olarak yürütüldü… Nergiz, yapılan hazırlık çalışmaları ve ayrıntılı saha araştırmalarının ardından milli havayolu şirketinin, Havayolları Devlet İşletme İdaresi adı altında 1933 yılında kurulduğunun bilgisini veriyor. 1936-1937döneminde İngiltere’yle yaşanan yakınlaşmadan dolayı, satın alınan yeni uçaklarla filonun büyütüldüğünü belirten Nergiz, İkinci Dünyası Savaşı’nın sonunda ise ABD ve SSCB olarak kutuplaşan dünya düzeninde Türkiye’nin yönünü Batı’ya kaydırdığını söylüyor. Nergiz, sözlerine şöyle devam ediyor:

“Türkiye’nin yaptığı bu seçimin, savaş sonrası dönemde çok hızlı bir biçimde gelişmekte olan sivil havacılık sektörü açısından da oldukça belirgin sonuçları vardır. İlk aşamada, ABD’nin savaş sonrasında elinden çıkarmak istediği eski askeri uçakların DHY filosuna katılması, gerek yolcu kapasitesini, gerekse uçulan hatların sayısını hızlı bir biçimde artırır. Türkiye’ye gelen Amerikalı havacılık uzmanlarının tavsiyeleri doğrultusunda DHY, kuruluş yıllarından farklı olarak ciddi bir atılım ve genişleme dönemine girer.”