Filozof, hekim ve âlim İbn Tufeyl VakıfBank Kültür Yayınları'nda

VakıfBank Kültür Yayınları’nın (VBKY) okurla buluşturduğu “İbn Tufeyl Aklın Yaşamı”nda, modern Batı felsefesini etkileyen Tufeyl’in görüşlerini ve çalışmalarını içeren kapsamlı biyografisi yer alıyor. New York Üniversitesi’nde felsefe tarihi profesörü Taneli Kukkonen tarafından kaleme alınan kitap, 12’nci yüzyılın düşünce yapısını ve Batı Müslümanlığının akılcılığını ortaya koyması açısından da önemli bir kaynak.

Robinson Crusoe’ya ilham oldu

Türkçe çevirisini Zeliha Yılmazer’in yaptığı kitap, sûfi, hekim, müzik bilimci, alim ve saygın felsefeci İbn Tufeyl’i en önemli eseri kabul edilen ve İslam düşüncesine emsalsiz katkıda bulunan Hay bin Yakzân doğrultusunda anlatıyor. Bu eser Kukkonen’a göre gerek içerik gerek aktarım açısından baştan sonra sıra dışı bir yapıya sahip. “Hay, doğanın keşfi ve kaçınılmaz fethi üzerine detaylı anlatısı ve peşi sıra manevi bir aydınlanmanın vuku bulmasıyla, erken dönem modern okurda, yepyeni ve heyecan verici bir yankı uyandırmıştır” diyen Kukkonen, Hay’ın, çeşitli Avrupa dillerine çevrilmesiyle, Daniel Defoe’nun Robinson Crusoe’sunun ve benzer eserlerin yazılmasına yol açtığını söylüyor. Kukkonen, Batılı okurun, akılcı sorgulamanın İslam düşüncesindeki rolünü değerlendirmek için Hay’a başvurmaya devam ettiğinin bilgisini veriyor.

Batı’da felsefenin tam kalbinde

Kukkonen, İbn Tufeyl’in Müslüman Batı’da felsefenin yerelleşmesinin tam kalbinde bulunduğunu belirtiyor, ardından onun çalışmalarını hayatının kırılma noktalarıyla iç içe sıralıyor. Kitapta, ilerleyen çağlarda Tufeyl’i övenlerin çoğunun, her şeyden önce onun felsefe alanındaki başarılarına işaret ettiğine dikkat çeken Kukkonen, “İbn Tufeyl’in geleneksel bir İslami eğitim aldığından emin olabiliriz. Bu eğitim, okuryazarlık yeteneği, Arap dili grameriyle Kur’an ve hadisler üzerine kapsamlı bir çalışmayı içerir… Buna karşılık, İbn Tufeyl’in sonraki edebi ve şiirsel başarıları, bize eğitiminin, Arap kültürünün seküler yönleri üzerine çalışmaları da içerdiğini gösteriyor” diyor. Tufeyl’in İslam düşüncesine yaptığı önemli katkı Hay bin Yakzân’da yer alırken, eserin tüm detayları Kukkonen’ın kitabında genişçe değerlendiriliyor.

Hay’ın içeriğinde neler anlatılıyor?

Hay, kısa bir metin. Ancak yalnızca felsefi içeriği açısından değil, sürükleyici bir okuma yapmayı sağlayan anlatımı ve ayrıntıları açısından da zengin bir eser. Kukkonen’a göre bu detaylar, Hay’ın kurmaca evrenini ayrıntılandırırken zaman zaman İbn Tufeyl’in hiç ayak basmadığı topraklara da ışık tutuyor. Eser dikkatlice okunduğunda ise İbn Tufeyl’in neyi nasıl gördüğüne dair bilgiler veriyor. Hay bin Yakzân, ana karakter Hay’ın maddi sınırlar ve duyumların ötesine uzanan yolcuğunu anlatıyor. Kukkonen, kitapta sözlerine şöyle devam ediyor: “Hay’ın esas anlatısı, Hay’ın bir bebekten, kusursuz bir insana evrilişini tasvir eder… İbn Tufeyl’in felsefi romanının başkahramanı Hay, daha çok pratik zekâsıyla, bireysel tetkikle vardığı dünya görüşüyle ve var olan bu niteliklerin yazar İbn Tufeyl’e kadar genişletilebilmesi temayülünün varlığıyla ün kazanmıştır. Ben de bir tarihçinin gözünden, Hay bin Yakzân’ın erken Muvahhidler dönemi boyunca Müslüman Batıda mayalanmış müthiş kültürel ve ilmi yapının müstesna bir değerlendirmesi olarak okunabileceğini göstermeye çalıştım.”

Eşsiz bir başarıya ulaştı

İbn Tufeyl’in çalışmaları ve ilgi alanları doğrultusunda ortaya koyduklarıyla eşsiz bir başarıya ulaştığını söyleyen Kukkonen, “Onun başarısı, tıp doktorlarının, Aristotelesçi filozofların ve mutasavvıfların kavrayışlarını kapsayabilecek azametli bir entelektüel senteze ulaşılabileceğini, cesur ve kendinden emin biçimde ifade etmesinde yatar” diyor. 12’nci yüzyıl İslam dünyasını etkileyen Endülüslü İbn Tufeyl, geçmişte olduğu gibi gelecekte de Batı düşünce dünyasında yer edinmeye devam edecek.