ÖZEL HABER: Beşiktaş'ta Ertuğrul Fırkateyni Şehitleri anıldı!

Ertuğrul, Osmanlı Donanması'nın 1863 yapımı bir yelkenli fırkateyniydi. 14 Temmuz 1889 tarihinde Japonya'ya resmi bir ziyaret için gemide yaklaşık 600 denizci ve subay ile İstanbul'dan ayrıldı. Üç aylık bir kalış süresinin ardından 16 Eylül 1890'da ziyaretini tamamladı ve dönüş için Yokohama'dan yola çıktı. 16 Eylül gece yarısı civarında, gemi resiflere çarptı ve fırtınalı havada parçalanarak Kii Ōshima açıklarında battı, sadece altı subay ve 63 denizcinin çoğunluğu yaralı olarak kurtuldu. Hayatta kalanlar, Ocak 1891'de padişah II. Abdülhamid tarafından alınan iki Japon korvetiyle Ekim 1890'da İstanbul'a geri nakledildiler.

Ertuğrul Fırkateyni Şehitleri Beşiktaş'ta anıldı

Beşiktaş Barbaros Anıtı’nda düzenlenen anma töreni Beşiktaş Kaymakamı Önder Bakan, Kuzey Deniz Saha Komutanı Tümamiral İbrahim Özdem Koçer, Japonya Dışişleri Bakan Yardımcısı Kenji Yamada, Japonya İstanbul Başkonsolosu ve İstanbul garnizonunda görevli personeli katılımlarıyla gerçekleştir.

Beşiktaş Kaymakamlığı'nın Twitter'da yaptığı paylaşımda, ""Ertuğrul Fırkateyni Şehitlerini Anma Töreni” programı Kaymakamımız Önder BAKAN, Kuzey Deniz Saha Komutanı Tümamiral İbrahim Özdem KOÇER ile Japonya Dışişleri Bakan Yardımcısı Kenji YAMADA’nın katılımlarıyla Beşiktaş Barbaros Anıtı’nda gerçekleştirildi." ifadelerine yer verildi.

T.C. Millî Savunma Bakanlığı'nın Twitter hesabından yapılan paylaşımda da, aşağıdaki ifadeler kullanıldı:

"16 Eylül 1890'da Japonya seyri dönüşünde yakalandığı tayfunda kayalıklara çarparak batan Ertuğrul fırkateynindeki şehit denizcilerimizi anmak için İstanbul’da bulunan Barbaros Anıtı’nda tören düzenlendi ve denize çelenk bırakıldı."

"Törene Japonya Dışişleri Bakan Yardımcısı Kenji Yamada, Kuzey Deniz Saha Komutanı Tüma. İbrahim Özdem Koçer, Beşiktaş Kaymakamı Önder Bakan, Japonya İstanbul Başkonsolosu ve İstanbul garnizonunda görevli personel katıldı. Şehitlerimizi rahmet ve minnetle anıyoruz."

Japonya İstanbul Başkonsolosluğu'nun resmi Facebook hesabından da anma töreni hakkında hem Türkçe hem de Japonca paylaşımda bulunuldu:

"16 Eylül’de Japonya’nın Dışişleri Bakan Yardımcısı Yamada, 16 Eylül’de Milli Savunma Bakanlığının düzenlediği Ertuğrul Fırkateyni Şehitlerini Anma Törenine katıldı. Bakan Yardımcısı Yamada törende yaptığı konuşmada bu kazada hayatını kaybeden şehitler için derin üzüntüsünü ifade ederek, 2023 yılının Türkiye Cumhuriyetinin 100. yılı ve 2024 yılının Türkiye-Japonya diplomatik ilişkilerinin 100. yılı olması gibi önem arz eden yılların vesilesiyle iki ülkenin dostluk ilişkilerinin bundan böyle de daha üst seviyeye çıkarılması konusundaki kararlılığını dile getirdi."

"１６日、山田副大臣は、トルコ海軍主催のエルトゥールル号沈没事件（注）の犠牲者追悼式典に参加しました。山田副大臣は、式典においてスピーチを行い、同事件の犠牲者に哀悼の意を表明し、２０２３年のトルコ共和国建国１００周年、そして２０２４年の日本・トルコ外交関係樹立１００周年という記念すべき年に向けて、両国間の友好関係を今後も更に発展させていく決意を表明しました。"

Öte yandan, Japonya Başkonsolosluğu'nun web sitesinde de konu hakkında, "16 Eylül’de Japonya’nın Dışişleri Bakan Yardımcısı Yamada, Milli Savunma Bakanlığının düzenlediği Ertuğrul Fırkateyni Şehitlerini Anma Törenine katıldı. Bakan Yardımcısı Yamada törende yaptığı konuşmada bu kazada hayatını kaybeden şehitler için derin üzüntüsünü ifade ederek, 2023 yılının Türkiye Cumhuriyetinin 100. yılı  ve 2024 yılının Türkiye-Japonya diplomatik ilişkilerinin 100. yılı olması gibi önem arz eden yılların vesilesiyle iki ülkenin dostluk ilişkilerinin bundan böyle de daha üst seviyeye çıkarılması konusundaki kararlılığını dile getirdi." ifadelerine yer verildi. 

Ayrıca, Ertuğrul Fırkateyni olayı web sitesinde, "1890 yılında Osmanlı İmparatorluğu Donanması, Ertuğrul Fırkateyniyle bir delegasyonunu Japonya’ya göreve gönderir. Meiji İmparatorunu ziyaretleri sonrası İstanbul’a dönüş yoluna çıktıktan hemen sonra Wakayama’nın Kushimoto açıklarında Ertuğrul Fırkateyninin batmasıyla 581 asker şehit olur.(16 Eylül) Olay yerine yakın köylülerin özverili çabalarıyla 69 kişi kurtarılır ve Japon Deniz Kuvvetleri gemileriyle saygıyla bu askerler ülkelerine ulaştırılır. Bu olaydaki kayıplara destek olmak için toplanan yardımla da İstanbul’a getirilir. Japonların halk ve devlet bir araya gelerek gösterdikleri bu yardımın Türklerin gönüllerinde büyük yer edindiği söylenir ve trajik bir hadise olsa da Ertuğrul Fırkateyni kazası iki ülkenin dostluğunun temeli olur." şeklinde aktarıldı.

Japonya Büyükelçiliği'nin Twitter hesabından yapılan paylaşımda da, "Türkiye ile Japonya arasındaki dostluğun temeli sayılan Ertuğrul Fırkateyni olayının yıl dönümü olan 16 Eylül’de Milli Savunma Bakanlığı tarafından İstanbul’da düzenlenen törene Japonya’nın Dışişleri Bakan Yardımcısı Yamada katıldı.

Bu olayda şehit olan askerlerin ruhlarının şad olmasını diledi ve Japonya ile Türkiye’nin dostluk ilişkilerini daha da ileriye taşımak arzusunda olduğunu ifade etti." ifadeleri kullanıldı.

Ertuğrul (fırkateyn) hakkında

Ertuğrul, Sultan Abdülaziz döneminde yaptırılmış ve 19 Ekim 1863 Pazartesi günü Padişah huzurunda denize indirilmiş Osmanlı fırkateyni. Makine ve kazanları 1864’te Büyük Britanya'da monte edilmiştir. 1865’te Kosova ve Hüdavendigâr gemileriyle birlikte Britanya'dan ülkeye dönerken Cherburg, Toulon ve bazı İspanyol limanlarına uğramış, İstanbul’a gelişinde de Beşiktaş Sahil Saray-ı Hümayunu (Dolmabahçe Sarayı) önünde demirli kalmış, bir süre sonra da Haliç’e kapatılmıştır.

Gemi 8 adet 150 milimetrelik Krupp topu, 5 adet 150 librelik Armstrong topu, 2 adet 4, 2 adet 3 fontluk Krupp, 2 adet 5 namlulu Hockins, 2 adet 5, 4 adet namlulu Nordenfeld, 1 adet 12 ve 1 adet 6 librelik roket kovanı, 1 torpido atış kovanı, 2 torpido, 100 Martin Henry tüfeği, 100 Winchester tüfeği ve 40 adet tabanca taşımaktadır.

Ertuğrul 79 metre boyunda, 15,5 metre genişliğinde idi ve 8 metreye yakın su çekiyordu. 60 ton su alıyor, aldığı kömürle de 10 mil süratle 9 saat seyredebiliyordu. Gemi zamanına göre modern araçlarla donatılmış, elektrikle aydınlatılmıştı. Bunlar göz önüne alınarak fırkateynin çürüklüğünden başka kusuru yoktu.

Yolculuk

II. Abdülhamid, 1887 yılında Japonya İmparatoru Meiji'nin akrabası Prens Komatsu Akihito'nun bir savaş gemisiyle İstanbul'u ziyaret etmesinin ardından Japonya'ya bir heyet gönderilerek iade-i ziyaret yapılmasını emretmişti. Gemi, II. Abdülhamid’den Japon İmparatoruna mücevherli imtiyaz nişanı ve diğer hediyeleri götürecekti.

Padişahın isteği üzerine donanmanın en güzel gemisi olan Ertuğrul bu iş için tahsis edildi. Bazı uzmanların bu geminin çürük olduğu ve böyle bir seferi tamamlayamayacağı yönündeki raporlarına rağmen Ertuğrul Fırkateyni, Temmuz 1889’da İstanbul’dan yola çıktı. İlk arızasını süveyş kanalında yaptı ve güzergahı boyunca çeşitli limanlara uğrayarak seyahat etti. Fırkateyn, Singapur’a vardığında kafile başkanı Miralay Osman Bey Mirliva rütbesine terfi ettirildi ve paşa oldu. Kafile, uğradığı ülkelerin halkları ve Müslümanlar tarafından görkemli sevgi gösterileriyle karşılandı, gemiyi kimi zaman binlerce kişiden oluşan gruplar ziyaret etti. Gemi, 11 ay sonra 7 Haziran 1890 tarihinde Japonya’nın Yokohama Limanı'na vardı.

İmparator Meiji, Türk amiralini ve heyetini görkemli bir şekilde karşıladı. Şehir halkı Türk amiralinin saray arabası ile İmparatorun yanına gidişini sevgi gösterileriyle takip etti.

Ertuğrul Fırkateyni, Japon sularında kaldığı üç ay boyunca etrafındaki binlerce Japon kayığına 50 kişilik bandosuyla konserler verdi. Nihayet geri dönüş yolculuğu için hazırlıklar tamamlandı. Yola çıkılacağı gün Japon Deniz Kuvvetlerinin tayfun uyarısına rağmen, Ertuğrul Fırkateyni planlandığı gibi 15 Eylül 1890 tarihinde Yokohama Limanı’ndan ayrıldı. Kalkışta hava koşulları iyi geçti, ancak ertesi gün, akşam saatlerinde güçlenen rüzgâr ile birlikte şiddetli dalgalar altında gemi zorlukla ilerliyordu. 40 m (130 ft) yüksekliğindeki mizena babafingo kırıldı ve sallanarak diğer yelkenlere vurarak ciddi hasara neden oldu. Fırtına güçlenmeye devam ederken, gelen dalgalar güverte panellerini önden ayırdı. Su kazan dairesinde bulunan kömür depolarına sızdı. Dört gün boyunca mürettebat, yelkenleri yamayarak hasarı onarmaya çalıştı. Ayrıca pompalar yetersiz olduğu için gemiyi en fazla tehlikeye sokan kömür depolarına dolan suyu sürekli olarak kovalarla boşaltmaya çalıştılar. Bütün çabalarına rağmen, geminin parçalanması yakındı ve tek seçenek yakınlardaki bir limana sığınmaktı. Deniz suyunun dolması, makine dairesinde bulunan fırınlardan birini söndürdü. Yeterli itiş gücü olmamasından dolayı hareketsiz kalan gemi, rüzgâr ve dalgalarla Kuşimoto'nun doğu sahilindeki tehlikeli kayalara doğru sürüklenmeye başladı. Mürettebat, gemiyi kayaların önünde durdurmaya çalıştıysa da, başarılı olamadı. Ertuğrul Fırkateyni 18 Eylül 1890’da kayalara çarparak battı. Kazadan sadece 69 denizci kurtulabildi, Gemi Komutanı Mirliva Osman Paşa da dahil olmak üzere diğer mürettebat öldü.

Ertuğrul Fırkateyni’nin trajik sonu Türk-Japon halklarını yakınlaştırdı. Yöre halkı, kazadan kurtulanlara büyük yardım ve yakınlık gösterdi. Torajiro Yamada isimli bir Japon, şehit yakınları ve kazazedeler için yardım kampanyası düzenledi. Toplanan para aynı kişi tarafından dönemin padişahına teslim edildi. Hayatta kalan 69 denizci, Japonya İmparatorunun talimatıyla Hiei ve Kongō isimli iki askeri gemi ile İstanbul’a gönderildi.

Kazada ölenlerin anısına Kuşimoto’da bir anıt yapılmıştır. İlk anıt Japonlar tarafından 1891’de inşa edilmiştir, 1929 yılında yine Japonlar tarafından genişletilmiştir. Şehitlik Anıtı, 3 Haziran 1929 tarihinde Japon İmparatoru tarafından da ziyaret edilmiştir. 1937’de Türkiye tarafından restore edilen anıt önünde her yıl düzenli olarak anma törenleri yapılmaktadır.

Kuşimoto kasabası Mersin ve Yakakent ile kardeş şehirdir. Kuşimoto’da bir de müze bulunmaktadır. 1974 yılında inşa edilen Türk Müzesiʼnde Ertuğrul Fırkateyni’nin maketi, gemideki asker ve komutanların fotoğrafları, kişisel eşyaları ve heykelleri bulunmaktadır.

Şehitler arasında Hasan Âli Yücel'in annesi Neyyire Hanım tarafından dedesi ve Can Yücel'in büyükdedesi Kaptan Âli Bey de bulunmaktaydı.

Mürettebattan 587 kişi ölmüş ve 69 kişi kurtulmuştur.

Ertuğrul Fırkateyni Şehitleri Anıtı ve Müzesi

Ertuğrul Fırkateyni Şehitleri Anıtı ve Müzesi, Japonya'nın Kuşimoto kasabasında bulunan bir anıt ve müzedir. Müze, 1890 yılında Wakayama açıklarında batan Osmanlı fırkateyni Ertuğrul gemisinin denizcilerini anmak için inşa edilmiştir.

Anıt ve mezar

Şubat 1891'de enkazdan çıkarılan 150 denizcinin cenazesi yeni kurulan bir mezarlığa gömüldü. Felaketin birinci yıldönümü olan 15 Eylül 1891'de Kushimoto Kashinozaki Deniz Feneri yakınlarında, kazanın meydana geldiği yere 400 m uzaklıkta bir anıt dikildi.

Japon-Türk Ticaret Derneği tarafından 5 Nisan 1929'da ikinci bir anıt dikildi ve aynı yıl 3 Haziran'da İmparator Hirohito tarafından ziyaret edildi. Bu bilgiler Türkiye'ye ulaştıktan sonra, hükûmet yeni bir anıt önerdi. İnşaat 22 Ekim 1936'da başladı ve açılış töreni 3 Haziran 1937'de Türk büyükelçisinin katılımıyla gerçekleşti.

Müze

Anıtın yakınında Kuşimoto belediyesi ve Türkiye'nin Japonya Büyükelçiliği işbirliği ile bir müze kuruldu. Müze, 14 Aralık 1974 tarihinde açıldı.

Müzede ilk olarak balıkçıların geminin enkazından çıkardıkları objeler, gemi görevlileri ve denizcilerin eşyası ve fotoğrafları ile firkateynin gemi maketi sergilenmektedir. Daha sonra Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'e adanan müzeye bir köşe eklendi. Müzede ayrıca Kuşimoto'nun Türkiye'deki kardeş şehirleri Mersin ve Yakakent'ten gönderilen eşyalar sergilenmektedir.

Türkiye'de anıt

Ünye Türk-Japon Dostluk ve Fırkateyn Ertuğrul Şehitleri Derneği tarafından batık gemide bulunan denizciler anısına Ordu'nun Ünye ilçesine bağlı Topyanı mahallesine bir anıt dikildi. Facianın 124. yıldönümü olan 14 Eylül 2014'te Japonya'nın Türkiye büyükelçisi, üst düzey yerel yetkililer ve Türk Deniz Kuvvetleri'ni temsilen TCG Oruçreis (F-245) fırkateynini mürettebatı huzurunda açılış töreni yapıldı.

Kaynak: Ertuğrul (fırkateyn) , Ertuğrul Fırkateyni Şehitleri Anıtı ve Müzesi