Roma tiyatrosunda munera, venatio, naumachia gösterileri ve Türkiye'deki örneklerinden Parion Tiyatrosu

Mitoloji, tarih ve edebiyattan ilham alan tiyatrolardaki gösteriler, Roma Dönemi'nde çeşitlenmiştir. Antik Çağ boyunca hakimiyetini sürdüren Roma tiyatrosu, büyük ölçüde Yunan geleneğinden etkilense de, Roma tiyatrosunun dinden çok fazla etkilenmediği görülür. Ayrıca, Roma tiyatrosu estetik açıdan oldukça çekicidir.

Roma tiyatrosundaki gösterilerin arasında munera, venatio, naumachia gösterileri yer almaktadır. Munera olarak bilinen gladyatör dövüşleri, venatio olarak adlandırılan hayvan dövüşü ve teşhirleri, bunun yanında snaatsal su gösterileri ile naumachia olarak adlandırılan da su savaşlarıdır.

Gösteri alanı ile seyircilerin oturma alanı arasında yer alan yüksekçe bir duvarın bulunduğu amfitiyatrolar, Roma Dönemi'ndeki yeni gösterilerin sergilenebilmesi için özel bir mimari teknikle inşa edilmiştir. Büyük çaplı gösteriler için, göletler oluşturulmuş ve göletin çevresine oturma sıraları yerleştirilmiştir. Fakat, Yunan kültürünün yoğunlukta olduğu Yunanistan, Trakya, Anadolu vb. bölgelerde oturmuş bir tiyatro kültürü olduğu için, Roma hakimiyetinin altına girdiğinde çok az sayıda amfitiyatro inşa edilmiştir. Daha çok, varolan tiyatroları ıslah etmişlerdir.

Bu bahsedilen coğrafyalar içerisinde, yeni gösteri çeşitlerinin sergilenebileceği düzende inşa edilen yeni yapılan tiyatrolar birden fazla işleve sahip olmuştur. Gladyatör ve hayvan dövüşleri için arena olarak adlandırılan gösteri alanı altında hypogeum ve proscaeneium altında da hyposcaeneium bulunmaktadır. Burada gladyatör ve hayvanlar için servis mekanları oluşturulmuştur. Buna ek olarak, cavea önüne parapetler inşa edilerek, seyircilerin güvenliği sağlanmıştır.

Su gösterileri için ise; orkestra alçaltılmış ya da proscaeneium duvarındaki delikler kapatılmıştır. Cavea'ların en alt sıralarından da bazıları sökülerek önlerine su geçirmez parapetler inşa edilmiştir. Böylece kolymbethra olarak adlandırılan alanlar elde edilmiştir.

Deniz savaşı oyunları

Antik Roma'da naumachia kavramı, hem deniz savaşı oyunlarının hem de bu oyunların gerçekleştirildiği kompleksleri tanımlamak için kullanılmıştır.

Tarihte bilinen ilk naumachia, MÖ 46 yılında Jül Sezar tarafından planlanmıştır. Bu gösteri için, Campus Martius (Romalı kahramanların üzerinde yürüdüğü "Tanrı Mars'ın alanı" olarak adlandırılan, Antik Roma'da halk tarafından sahiplenilmiş, 2 km2 genişliğinde alan) üzerinde suni bir göl yaratılmış ve Mısır ile Fenike gemilerinin birbirleri ile mücadele ettiği bir savaş tasvir edilmiştir. Sonraki dönemlerde Augustus ve Claudius tarafından inşa edilen naumachia kompleksleri, Roma dışından dahi izleyici çekmiştir. Ayrıca, İmparator Neron'un naumachia heyecanını arttırmak için, amfitiyatro içerisine timsahlar attığı da söylenmektedir. Öte yandan, Roma'daki Collesium'da da naumachia gösterileri yapılmıştır.

Parion Tiyatrosu ve su gösterileri

Çanakkale'nin Biga İlçesi, Kemer Köyü sınırlarında bulunan ve Marmara Denizi kıyı kenti olan Parion Antik Kenti'ndeki Parion Tiyatrosu'nun, ilk olarak Flaviuslar Dönemi'nde yapılmış; MS 2. yüzyılın 2. yarısı ile MS 3. yüzyılın başlarında büyük değişim geçirdiği aktarılmaktadır.

Büyük değişimler geçiren tiyatronun ilk yapı evresine ait olan ana tahliye kanalının sadece yağmur suyunun tahliyesi ile ilgili olamayacak kadar büyük olduğu anlaşılmaktadır. Arkeologlar tarafından Collesium'un arenasına ait ölçüler ile Parion Tiyatrosu'ndaki kanalın ölçüleri karşılaştırıldığında, bu kanalın naumachia gibi bol miktarda su ihtiyacı olan gösterilerin sonrasındaki tahliye için tasarlanmış olabileceği üzerinde durulmuştur. Mimari açıdan bakıldığında ise; kolymbethra'lar ile araneların su tutma özelliği dışında benzerliklere de sahip oluğu ifade edilmiştir.

Yürütülen kazı çalışmaları sırasında 2015'te Parion Tiyatrosu'nda açığa çıkarılan ve cavea'nın alt yapısı olan kısmın bir parapete sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca, aditus maximus olarak bilinen, cavea ve sahne binası arasındaki giriş kısmı kapatılmıştır. Bu kapatılma işleminin, orkestra'nın su tutması ya da öfkeli gladyatörlerle vahşi hayvanların tiyatrodan kaçarak kentte soruna sebep olmalarını önlemek için gerçekleştirilmiş olduğu düşünülmektedir.

Parion Tiyatrosu'nda gladyatör ve venatio gösterileri

Yapılan kazılarda arkeologlar tarafından Parion Tiyatrosu'nda cavea'yı sınırlayan duvar üzerinde bulunan ve beş adet gladyatör figürünün resmedildiği graffito'lar ortaya çıkarılmıştır. Bu graffito'lar, Parion'da gladyatör ve venatio gösterilerinin yapıldığını kanıtlamaktadır. Buna ek olarak, bu graffito'lar Parion Antik Kenti'ndeki tiyatronun, arena olarak da kullanılmış olabileceğini göstermektedir.

"Parion Roma Tiyatrosu, 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları" adlı kitapta yer alan makalesinde Arş. Gör. Michael Deniz Yılmaz, bu görüşü destekleyen bilgileri şöyle sıralamıştır:

- Roma Dönemi'nde özellikle asker nüfusunun buşunduğu yerleşimlerde tiyatro yerine amfitiyatro yapıldığının bilinmesi

- Anadolu'da amfitiyatro  yapımı yerine birden fazla işleve sahip tiyatroların yapılması

- Parion'un bilinen bir veteran kolonisi olması

- Parion'da gladyatör figürin ve kuklalarının yanı sıra gladyatör mezar stellerinin bulunmasıdır.

Parion Tiyatrosu'nda gladyatör dövüşlerinin yapıldığının kesin bilgisine ise, 2014 yılında bulunan ve tiyatroda gerçekleştirilen gladyatör dövüşleri hakkında bilgi sunan bir yazıttır. Kitaptan edinilen bilgilere göre yazıtta şü ifadeler yer almaktadır:

"Antoninus Pius Felix ve Gemella lulia Hadriana Pariona kolonisinin selameti için Euhelpistus beş yılda bir yapılan munera (gladyatör dövüşleri) için (bu eseri) tüm süsleriyle birlikte kendi parasıyla yaptırdı."

Arkeologlar tarafından yapılan incelemeler sonucunda, Parion Tiyatrosu'nda orkestra'nın hem arena hem de kolymbethra olarak kullanışmış olabileceği fikrine varılmıştır. Parion Antik Kenti'ndeki tiyatroda su ve hayvan gösterileri ile gladyatör dövüşlerinin yapıldığı bilgileri elde edilmiştir.

KAYNAKÇA:

- PARİON ROMA TİYATROSU, 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları, Cevat Başaran - H. Ertuğ Ergürer

- Naumachia, Vikipedi

-Antik Roma'da tiyatro, Vikipedi