Parion Antik Kenti ve ihtişamının simgesi Roma Tiyatrosu

Parion, Çanakkale ili, Biga İlçesi, Kemer Köyü sınırlarında bulunmaktadır. Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nün web sitesinden edinilen bilgilere göre; Marmara Denizi kıyı kenti olan Parion'daki arkeolojik kazılar 2005 yılından itibaren devam etmektedir. Çalışmalar sonucunda bir Troas kenti olduğu kabul edilmiştir. Eusebius, kentin M.Ö. 709'da kurulduğunu söylemiştir. Parion isminin kökeniyle ilgili ise, üç farklı görüş bulunmaktadır.

Bunlardan ilki, Parion kökeninin Paros'tan geldiği; diğeri Erythrailı göçmen Iason ve Demetria'nınoğlu Parius'dan türediği, sonuncusu da ismin Troia Prensi Paris'ten geldiği ve Paris'in şehri anlamında olduğudur.

Parion'da Artemis ve Kentauros-Triton heykeli

Parion kazıları sırasında önemli heykel ve kabartmalar bulundu. Bunlardan ilki, kentin önemli yapıları arasında yer alan odeionda, Tanrıça Artemis’e ait olduğu tahmin edilen parçalar halinde mermer heykel ortaya çıkarılmıştır. M.S. 2. Yüzyıla ait; bazı parçaları kayıp, giysili kadın heykelinin, sol elinde tuttuğu yay ve sol el orta parmağı altına sıkıştırılmış ok ile sol yanında duran kütüğün üzerine yerleştirilmiş sıçrar durumdaki köpek-tazı ve önündeki geyik-ceylan başı ve olasılıkla sırtındaki sadak dolayısıyla, Tanrıça Artemis’e ait olduğu tahmin edilmektedir. 

Bugüne kadar ele geçen Tanrıça Artemis heykelleri arasında çok yakın bir benzeri bulunamayan grupta, özgün bir kompozisyon olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğeri ise; tiyatrodaki kazılarda Kentauros-Triton Heykeli bulunmuştur.  Heykelin baş kısmı kırık olarak ele geçmiş ve onarılmıştır. Kolları kırık olan heykelin alt bölümü de kayıptır. Benzeri görülmeyen bu heykelin, yapının alınlık bölümünde köşelere yerleştirildiği düşünülmektedir. 

1500 yıllık aşk

Kazılar kapsamında, 2011 yılında, iki sevgiliye ait olduğu tahmin edilen mezar bulundu. Edinilen bilgilere göre; Parion Antik Kenti Kazı Heyeti Başkanı ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vedat Keleş, birbirlerine sarılmış haldeki iskeletlerin 1500 yıl önceye tarihlendirildiğini söyledi. Parion Antik Kenti'ndeki kazılarında bulunan ve iki sevgiliye ait olduğu tahmin edilen 1500 yıllık mezar, "bitmeyen bir aşkın öyküsü" olarak koruma altına alınıp,  arkeopark haline getirildi.

Tarih sahnesinde Parion'un siyasi rolü

Parion, M.Ö. 478-477'de Delos Birliği'ne üye olmuştur. M.Ö. 431-404 yıllarında Atinalılar ile Spartalılar arasındaki Peloponnessos Savaşları'nda, Atinalıların tarafında yer almıştır.  M.Ö. 387'de Kral Barışı sonrası tekrar Pers egemenliği altına girmiştir. Büyük İskender'in M.Ö. 34'te Persleri Granikos Savaşı'nda yenmesiyle Anadolu'da yeni bir dönem başlamıştır. M.Ö. 188'deki Apameia Barışı'ndan sonra Kral III. Antiokhos'un ölümü ile tekrar Romalılara bırakılmıştır.

Roma, Parion'u ilk Julius Caesar ya da Augustus Dönemi'nde; ikinci olarak da Hadrionus Dönemi'nde olmak üzere iki kere koloni kenti olarak ilan etmiştir. 

M.S. 2. yüzyıldan itibaren Hristiyan toplulukların bulunduğu Parion, Bizans Dönemi'nde de önemini sürdürmüştür. Eustathis, Hesychius ve Thalassius adlı rahiplerin görev yaptığı önemli bir piskoposluk merkezi olmuştur.

Parion'dan ilk kez Herodot ve Ksenophon'dan sonra Strabon bahsetmiştir. İ. Akşit, 1970'lerde, Çanakkale Müzesi adına Parion'da yüzey araştırmaları yapmıştır. Prof. Dr. Cevdet Başaran Başkanlığında 1997 yılında yüzey araştırmaları yapılmış ve 2005 yılındaa itibaren kentin Güney nekropolünde ilk bilimsel kazılar başlamıştır. Daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalar Roma Tiyatrosu, Roma Hamamı, Yamaç Kapısı, Odeion, Hellenistik Kule ve Sondaj Yapısında da sürdürülmüştür.

İÇDAŞ, 2008 yılından itibaren sponsorluğunu üstlenmiştir. Atatürk Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cevdet Başaran başkanlığında gerçekleştirilen çalışmalarda, antik kentin altı ayrı bölgesinde yapılan kazıların yanında kentin değişik yerlerine açılan sondajlar sayesinde bir çok yapı kalıntısı ortaya çıkarılmıştır.

Parion'un antik çağlardaki ihtişamının izleri "Roma Tiyatrosu"

Tiyatro'nun Parion'un antik çağlardaki ihtişamını simgeleyen yapıların başında olduğu ifade edilmiştir. Editörlüğünü Prof. Dr. Cevat Başaran ve Yrd. Doç. Dr. H. Ertuğ Ergürer'in yaptığı "Parion Roma Tiyatrosu, 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları" adlı kitaptan edinilen bilgilere göre; Parion Tiyatrosu, kent merkezi olarak düşünülen çanağın batı tarafında, Roma Hamamı'na çok yakın, Agora, Yamaç Hamamı ve Odeion gibi diğer yapılara çok uzak olmayan bir bölümde inşa edilmiştir. Tiyatronun kazı çalışmalarına 2006 yılında başlanmıştır.

Kent akropolünün yamacına yerleştirilmiş olan Parion Tiyatro caveası, geniş kent ve deniz manzarasına sahiptir. Böylece, oyunlar öncesi tiyatrodaki seyircilere görsel bir huzur ortamı sunmaktadır.

Caveanın sahne binasına bakan cephe duvarının üzerinde grafiti tarzında yapılmış Gladiatör figürleri vardır. Bu figürler sayesinde, Roma Dönemi'nde Parion Tiyatrosu'nda Gladiatör dövüşlerinin yapıldığı anlaşılmaktadır.

Yapılan çalışmalarda, tiyatronun orkestra zemininin çok yoğun tahrip edildiği görüşmüştür.

Sahne binasının önüne moloz taşlardan yapılmış olan proscaenium duvarının üzerine bina ile bağlantılı platform yerleştirilerek sahne oluşturulmuştur. Bu duvarların Roma'nın estetik anlayışına uygun olarak kapladığı tespit edilmiştir.

Öte yandan, proscaenium duvarı önünde bulunan üç bloğun üzerinde Parion ve tiyatro için önemli bir yazıt işlenmiştir. Yazıtta, "Antoninus Pius Felix ve Gemella IuLia Hadriana Pariona Kolonisi'nin selameti için Euphelpistus beş yılda bir yapılan munera (gladyatör dövüşleri) için (bu eseri) tüm süsleriyle birlikte kendi parasıyla yaptırdı" yazmaktadır.

Tiyatronun iyi korunmuş bölümlerinden biri de hyposcaenium (sahne altındaki alan) bölümüdür. Burada ele geçen önemli bulgulardan biri de kanallardır. Devşirme taşlardan yapılmış olan atık su ya da tahliye kanalı ile pişmiş toprak künklerden yapılmış ve proscaenium duvarının arkasına yerleştirilmiş ve bir bölümü duvara dikey olarak yerleştirilmiş kanal bulunmaktadır. Bu kanallardan yola çıkılarak, tiyatroda normal seyirlerin dışında, su gösterileri yapılmış olabileceği anlaşılmaktadır.

Sahne binasında scanae frons'un önemli parçalarından biri olan podyumların yapımında rüstik bosajlı ve düz kesme taş bloklar kullanılmış, işçilik ise; oldukça gösterişli ve etkileyicidir.

Kazı çalışmaları sırasında azsayıda üst yapı elemanı, kabartmalı friz blokları, işlenmiş sütunlar, sütun altlıkları, sütun başlıkları, plasterler, tavan kasetleri, korniş blokları, kesme taş bloklar ve arşitrav blokları ele geçmiştir.

Oyuncuların kulisi olarak kullanılan postcaenium, birbiriyle bağlantılı üç bölümden oluşmaktadır. Edinilen bilgilere göre; Roma Tiyatrosu, farklı dönemlerde uygulanan değişikliklerle uzun süre kullanılmıştır.

Arkeologlar tarafından yapılan incelemelere göre, Hıristiyanlığın etkisiyle tiyatroya olan bakış değişmiş ve yapının tiyatro olarak kullanımının son bulmuş olabileceğine neden olduğu düşünülmektedir. İşlevini yitiren tiyatro, insan eliyle tahrip olmuş, dönüştürülmüş ve bu süreç M.S. 7. yüzıla kadar devam etmiştir. 

Arkeolojik açıdan Türkiye için büyük öneme sahip

Parion Antik Kenti'nde yürütülen çalışmalar kapsamında  hem Türkiye hem de dünya tarihi açısından çok önemli arkeolojik bulgular elde ediliyor. Antik Kent'te yapılan kazılarda büyük emek veren arkeologlar sayesinde, antik çağlarda bölgenin kültürel ve sosyal yapısı ve tarihteki rolü hakkında pek çok bilgi ediniyoruz.

Sanat tarihi açısından hem heykelleri, kabartma süslemeleri ve küçük objeleri ile önemli örneklere sahip olan Parion Antik Kenti, Roma Tiyatrosu'nun mimari tekniği ile de hayranlık uyandırıyor. Hem sıradan oyunların, hem de gladyatör dövüşleri ve su gösterilerinin de tiyatro bünyesinde yapılmış olması, yapının bir başka etkileyici özellikleri içinde yer alıyor.

Öte yandan, Parion'da bulunan pek çok sikke, amfora vb. objeler de kentin o dönemki diğer kültürlerle siyasi ve ekonomik ilişkileri hakkında da bizleri aydınlatıyor.

Fotoğraflar:

Parion Roma Tiyatrosu, 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları

https://canakkale.ktb.gov.tr/TR-70579/parion-biga.html

https://www.canakkaletravel.com/galeri/parion-antik-kenti.html

https://www.arkeogezgin.com/parion-kemer-antik-kenti/

 

Araştırma - Derleme Haber

Buğurcan BAŞTUĞ